Ιστορικά Στοιχεία » Το ιστορικό της αποκατάστασης

Οι ως τώρα γραπτές και προφορικές μαρτυρίες συνθέτουν την εξής εικόνα για την Ιστορία του Μοναστηριού: Στις αρχές του 19ου αιώνα δεν φαίνεται να είχε διαμορφωθεί ή να είχε διασωθεί μια οργανωμένη μοναστηριακή ζωή. Ο βασικός π.χ. για αυτήν την περίοδο, πληροφορητής Πουκεβίλ αναφέρει ότι υπήρχε ένα ξωκλήσι που ήταν αφιερωμένο στη μνήμη του Αγίου Γεωργίου και ότι εκεί γίνονταν εμποροπανήγυρη. Θα πρέπει να υποθέσουμε ότι η επανίδρυσή και επαναλειτουργία του ως Μοναστικού χώρου έγινε μετά την πτώση του Αλή Πασά (1822), οπότε αρχίζουν να θεμελιώνονται οι σχετικές προϋποθέσεις για την συγκέντρωση ή την επανάκτηση έγγειας ιδιοκτησίας καθώς και άλλων οικονομικών πόρων.

Στα μέσα του 19ου αιώνα το Μοναστήρι μετονομάζεται σε «Μονή Ιερεχείου ή Γιουρχάν» και τίθεται υπό την «ελεοδόηση» της Ρωσικής Αυτοκρατορίας. Η πρώτη ακμή του αρχίζει από αυτήν την περίοδο μέχρι και τρεις δεκαετίες αργότερα. Σ΄αυτή την περίοδο, σύμφωνα με τις υπάρχουσες επιγραφές στο υπέρθυρο του ναού και στο απέναντί του διατηρημένο κτίριο του δεσποτικού, ο ναός μεν ανοικοδομείται «εκ βάρθρων» το 1859 επί ηγουμενίας Ιωακείμ με την οικονομική συνδρομή του «ισναφιού των παπουτδήδων», το δε κτίριο του Δεσποτικού το 1846. Άλλες πηγές δείχνουν ότι στο διάστημα αυτό η περιουσία του μοναστηριού μεγαλώνει με την απόκτηση του Μοναστηριού της Αγίας Παρασκευής. Επιπλέον από γραπτές Αρχειακές πηγές και προφορικές μαρτυρίες γίνεται λόγος για αύξηση της έγγειας περιουσίας του ώστε να περιλαμβάνει όλη τη Νοτιοδυτική πεδιάδα του λεκανοπεδίου των Ιωαννίνων, δηλ. έκταση πολύ μεγαλύτερη από την σημερινή έκταση της Πανεπιστημιούπολης. Η κατοχή όμως, όλων των καλλιεργήσιμων εκτάσεων από το Μοναστήρι δημιουργεί συχνές διενέξεις και συγκρούσεις με τους ακτήμονες χωρικούς των γύρω χωριών. Οι εδαφικές διεκδικήσεις και οι ληστρικές επιδρομές, στα ταραγμένα χρόνια του τέλους του 19ου και των αρχών του 20ου αιώνα, οδήγησαν το μοναστήρι σε σταδιακή παρακμή που ολοκληρώθηκε με την πυρπόλησή του από τους Τούρκους κατά την διάρκεια των πολέμων του 1912 - 1913.

Μιά δεύτερη περίοδος ακμής του μοναστηριού συνδέεται με την παρουσία στην Μονή του γνωστού Ηγούμενου Παπα Γιάννη. Αυτός με δραστήριο τρόπο που συχνά ήταν ανταγωνιστικός έναντι των ακτημόνων χωρικών, ανακαίνισε το Μοναστήρι και επαύξησε τα έσοδά και την κτηματική του περιουσία.

Στη συνέχεια η έγγεια περιουσία του μοναστηριού αρχίζει να φθίνει καθώς ένα μέρος της παραχωρείται για την εγκατάσταση των προσφύγων της Μικρασιατικής καταστροφής. Έτσι, σε αυτές τις εκτάσεις δημιουργούνται τα χωριά Μπάφρα και Νεοκαισάρεια. Ο αγροτικός Νόμος για απαλλοτρίωση των μοναστηριακών κτημάτων και απόδοσης στους ακτήμονες, έναντι αποζημίωσης, επέφερε αναπόφευκτα μεταβολές στο ιδιοκτησιακό καθεστώς της μονής. Θα πρέπει να υποθέσουμε ότι οι προαναφερόμενες ιδιοκτησιακού τύπου μεταβολές, μαζί με άλλες ιστορικές και κοινωνικές συγκυρίες οδήγησαν στην σταδιακή αποδυνάμωση του μοναστηριού σε όλα τα επίπεδα.

Η ψήφιση Νόμων για την ίδρυση Πρακτικών Γεωργικών Σχολείων δραστηριοποίησε τους υπεύθυνους εκκλησιαστικούς κύκλους και φορείς και το 1925 ιδρύθηκε το «Πρακτικό Γεωργικό Σχολείο Δουρούτης - Περιστεράς». Παρόμοια ή συναφή σχολεία έγιναν και σε άλλες περιοχές της Ηπείρου. Όμως, σταδιακά τα οικονομικά αδιέξοδα μαζί με άλλους παράγοντες οδήγησαν από το 1934 και εξής στην υπολειτουργία του Σχολείου και ουσιαστικά στο κλείσιμό του, το 1948.

Το 1968 καταργείται το Σχολείο και η ακίνητη περιουσία του παραχωρείται στο εποπτεύον, τότε, τις Πανεπιστημιακές Σχολές Ιωαννίνων, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, με αποκλειστικό σκοπό «την ανέγερση των κτιριακών εγκαταστάσεων Πανεπιστημιακών Σχολών εν Ιωαννίνοις».